HENRYK I BRODATY - KSIĄŻĘ ŚLĄSKA I POLSKI (1165/70-1238)

Należał do najwybitniejszych książąt śląskich. Pod jego rządami Dolny Śląsk rozkwitł gospodarczo i kulturowo. Służyło temu wspieranie przez niego: osadnictwa osadników przybywających z Europy Zachodniej (Walonia, Flamandia, różne rejony dzisiejszych Niemiec), wydobycia kruszców (głównie złota) oraz nowych form gospodarowania i produkcji, a także popieranie nowych zakonów i fundacja klasztorów. Nie bez znaczenia były także szerokie, międzynarodowe kontakty, którym podwaliny dało małżeństwo z Jadwigą, pochodzącą z jednego z najważniejszych rodów europejskich.

To głównie dzięki Henrykowi Brodatemu, kontynuującemu z wielkim rozmachem politykę zapoczątkowaną przez jego ojca - Bolesława Wysokiego, Dolny Śląsk, dotychczas słabo rozwinięty, pograniczny, niszczony przez wojny z cesarstwem i Czechami, stał się najbogatszą, najbardziej zurbanizowaną częścią Polski, a Wrocław jej największym miastem. Zainicjowana przez niego akcja lokacji miast (tzw. Prawo średzkie) i wsi stała się wzorcem dla podobnej działalności innych książąt piastowskich. Osadnicy przynosili ze sobą najnowsze zdobycze cywilizacji zachodniej oraz na szeroką skalę prowadzili akcję kolonizacyjną, która m.in. objęła Podgórze Sudeckie, w tym region Nysy i Otmuchowa. Podobne działania podejmowali popierani przez niego cystersi i cysterki (to on fundował opactwo w Trzebnicy) oraz premonstratensi i joannici. Sprowadzeni na Śląsk, dzięki jego poparciu, dominikanie i franciszkanie przyczynili się do rozwoju życia religijnego i pobożności oraz kultury. To na czasy jego rządów przypada większość życia głównych świętych śląskich: Jadwigi i Czesława.

Działania Henryka, zmierzające do utrzymania silnej władzy księcia, zdolnego m.in. do zapewnienia opieki kolonistom i osadnikom oraz zakładanym przy ich pomocy nowym wsiom i miastom, doprowadziły do długotrwałego i momentami gwałtownego konfliktu z biskupem wrocławskim Tomaszem I. Biskup dążył bowiem do uzyskania dla Kościoła wrocławskiego i jego dóbr (m.in. nysko-otmuchowskich) pełnego immunitetu (zwolnienia) spod jurysdykcji książęcej i powinności na rzecz księcia; a także do rozciągnięcia na kolonistów zwyczajów i obowiązków typowych dla miejscowej ludności, a znacznie ostrzejszych od tych, obowiązujących w ich rodzinnych krajach. Mimo gwałtownych poczynań biskupa, sięgającego nawet po klątwę, Henrykowi udało się utrzymać silną władzę oraz uprzywilejowaną pozycję osadników, zapewniając dzięki temu dalszy rozwój kraju. Zaangażowanie w popieranie rozwoju sieci parafialnej i zakonnej, przychylność dla poczynań żony - Jadwigi, dowodzi głębokiej pobożności księcia, wspierającego Kościół jako jedną z najważniejszych podwalin jego władzy.

Wszechstronny rozwój Dolnego Śląska pozwolił Henrykowi na podjęcie próby powiększenia swojego władztwa, a zwłaszcza opanowanie Krakowa, które mogło prowadzić do odbudowania władzy centralnej w Polsce. Umiejętne stosowanie polityki koligacji rodzinnych, wspieranej siłą zbrojną, pozwoliło mu na czasowe opanowanie Górnego Śląska, części Wielkopolski oraz większości Małopolski. Wysiłki te pokrzyżowała jednak śmierć jego syna i następcy w bitwie z Mongołami pod Legnicą (9 kwietnia 1241).